Η φωνή μας αποτελεί το αποτέλεσμα της θαυμαστής και πολυσύνθετης λειτουργίας «γέννησης» του ήχου, με τη συμμετοχή 3 ομάδων οργάνων, του ενεργοποιητή (πνεύμονες – τραχεία), του παραγωγού (λάρυγγας και φωνητικές χορδές) και των αντηχείων (υπεργλωττιδικές δομές, φάρυγγας, στοματική, ρινική κοιλότητα, παραρρίνιοι κόλποι). Ο ήχος αυτός αποτελεί μοναδικό αποτύπωμα του καθενός μας, το μέσο επικοινωνίας μας και αποτύπωσης των συναισθημάτων και της διάθεσής μας, μας διαχωρίζει από άτομα του άλλου φύλου. Είναι ακόμη το πιο περίπλοκο και θαυμαστό μουσικό όργανο που μπορεί να φτάσει σε υψηλές και επιτηδευμένες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, ενώ για τους επαγγελματίες φωνής, αποτελεί μέσο βιοπορισμού. Η κατασκευή της φωνητικής συσκευής είναι σοφά και θαυμαστά πολύπλοκη, επιτρέποντας στις ντελικάτες δομές των φωνητικών χορδών και του λάρυγγα να δουλεύουν «σκληρά» και αδιάλειπτα στην καθημερινότητα του καθενός μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο λάρυγγάς μας εκτός από φωνοπαραγωγό όργανο, είναι υπεύθυνος για την αναπνοή μας (δίοδος αέρα από την γλωττίδα) για την προστασία του αναπνευστικού μας συστήματος κατά τη διάρκεια της κατάποσης και από ξένα σώματα (αντανακλαστικό του βήχα). Επιπλέον, το φωνητικό μας σύστημα και ιδιαίτερα ο λάρυγγάς επηρεάζεται από παράγοντες ενδογενείς (συστηματικές παθήσεις και διαταραχές) και εξωγενείς (περιβάλλον, ατμόσφαιρα), από των ψυχισμό μας (στρες), καθώς και από τις διατροφικές μας συνήθειες. Οι επαγγελματίες φωνής ιδιαίτερα, λόγω κατάχρησης και παρατεταμένης χρήσης φωνής είναι οι περισσότερο επιρρεπείς σε τραυματισμούς που δυνητικά οδηγούν σε προβλήματα παροδικά ή μόνιμα.
Μπορούμε να προστατεύσουμε τη φωνή μας από πιθανά λανθασμένες πρακτικές και εσφαλμένες συνήθειες; Συμβουλευτικά προτείνουμε τα εξής:
1. Αποφυγή ερεθιστικών παραγόντων. Ένας από τους βασικότερους είναι ο καπνός του τσιγάρου. Το κάπνισμα (ενεργητικό και παθητικό) προκαλεί με την εισπνοή του καπνού, τοπικά αύξηση της θερμοκρασίας, ξηρότητα, φλεγμονή (οίδημα) που μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιες μεταβολές στην ποιότητα της φωνής, με την εμφάνιση καλοηθών παθήσεων (χρόνια λαρυγγίτιδα, πολυποειδής εκφύλιση, οίδημα Reinke). Οφείλουμε βέβαια να γνωρίζουμε πως το κάπνισμα, μεταξύ των άλλων, αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για τον καρκίνο του λάρυγγα, ιδιαίτερα, σε συνδυασμό με άλλους ερεθιστικούς παράγοντες, όπως το αλκοόλ.
2. Επαρκής ενυδάτωση. Εκτός από την ζωτική σημασία της στην διατήρηση του ισοζυγίου των υγρών στον οργανισμό, είναι πολύ σημαντική για την λειτουργία των φωνητικών χορδών, καθώς βοηθάει στην επαρκή λίπανσή τους, βελτιστοποιώντας την πυκνότητα της βλέννης που τις προστατεύει κατά τη δόνησή τους. Συνιστάται η επαρκής λήψη υγρών, κατά μέσον όρο, 6-8 ποτήρια νερού την ημέρα και αποφυγή συγχρόνως ροφημάτων που αφυδατώνουν (καφές, μαύρο τσάι, σακχαρούχα ροφήματα, αλκοόλ). Ιδιαίτερα όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές, όταν βρισκόμαστε σε ξηρό περιβάλλον, π.χ. με κλιματισμό ή σε αεροπλάνο, ή όταν ασκούμαστε η ενυδάτωσή μας πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα και αν ενισχύεται.
3. Αποφυγή τραυματισμών. Πρακτικές όπως, η βίαιη αύξηση στην ένταση της φωνής μας (ουρλιαχτό) ή ομιλία σε υψηλά επίπεδα έντασης για πολλές ώρες καθημερινά (π.χ. οι εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης ή θορυβώδες εργασιακό περιβάλλον), είναι τραυματικές για τις φωνητικές χορδές, οι οποίες έρχονται κατ’επανάληψη, σε βίαιη πρόσκρουση μεταξύ τους. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να εμφανιστούν
τραυματικές βλάβες οξείες (π.χ. αιμορραγικός πολύποδας) ή χρόνιες (οζίδια). Όπου αυτό είναι δυνατόν, χρησιμοποιούμε άλλες μεθόδους (οπτικές, με χειρονομίες), για να αποσπάσουμε την προσοχή για παράδειγμα σε μικρά παιδιά ή σε χώρους με πολύ θόρυβο. Το συχνό καθάρισμα του λαιμού μπορεί να είναι επίσης επιβλαβές. Μπορεί να οφείλεται σε παθήσεις όπως η λαρυγγοφαρυγγική παλινδρόμηση ή σε οπισθορρινική έκκριση λόγω παθήσεων του ανώτερου αναπνευστικού (αλλεργικές ή μη). Αντί αυτού προσπαθούμε να καταπίνουμε με ή χωρίς μικρές γουλιές νερού.
4. Στους επαγγελματίες φωνής συνιστάται η οικονομία φωνής κατά την διάρκεια της ημέρας, σε τακτά διαστήματα (για παράδειγμα φωνητική ξεκούραση για 5 λεπτά ανά μια ώρα) σε συνδυασμό πάντα με επαρκή ενυδάτωση. Είναι ζωτικής σημασίας η ομιλία και η εκφορά του λόγου να συνοδεύεται από την ορθή και αποτελεσματική χρήση του αναπνεόμενου αέρα, ο λόγος να αρθρώνεται αργά και κατανοητά. Όπου αυτό είναι δυνατό, συνιστάται η χρήση μικροφώνου. Στην συγκεκριμένη ομάδα πληθυσμού, η εκπαίδευση για την ορθή χρήση της διαφραγματικής αναπνοής και τεχνικών ορθοφωνίας είναι σημαντική.
5. Φωνητική ξεκούραση και αφωνία συνιστάται όταν είμαστε άρρωστοι (π.χ. λαρυγγίτιδα) ή η φωνή μας παρουσιάζει σημάδια κόπωσης, καθώς τραυματισμοί είναι πολύ πιθανόν να συμβούν.
6. Έλεγχος διατροφικών συνηθειών. Η λαρυγγοφαρυγγική παλινδρόμηση (παλινδρόμηση γαστρικού περιεχομένου έως το φάρυγγα ή την οπίσθια λαρυγγική περιοχή) όταν δεν ελέγχεται, μπορεί να προκαλέσει ερεθιστικού τύπου βλάβες στις δομές του λάρυγγα και εμφανίζεται συχνά με βράγχος φωνής ή «αίσθημα κόμβου» στο λαιμό. Για τον έλεγχό της είναι απαραίτητη η προσαρμογή των διαιτητικών συνηθειών με πολλά και μικρά γεύματα την ημέρα, αποφυγή λιπαρών τροφών, αεριούχων ποτών και κατάκλισης αμέσως μετά τα γεύματα. Η απώλεια βάρους συχνά ωφελεί ενώ όταν τα παραπάνω μέτρα είναι ανεπαρκή συνιστάται φαρμακευτική αγωγή.
7. Προσοχή στα φαρμακευτικά σκευάσματα που λαμβάνουμε για άλλους λόγους. Πολλές κατηγορίες σκευασμάτων είναι υπεύθυνες για αφυδάτωση και τοπική ξηρότητα (αντιισταμινικά, διουρητικά, εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή). Φάρμακα επίσης, πολύ συχνά χρησιμοποιούμενα (π.χ. ασπιρίνη και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη) δεν είναι αθώα, π.χ. σε γυναίκες πριν την έμμηνο ρύση ή στα αρχικά στάδια μιας λαρυγγίτιδας, καθώς σε συνδυασμό με μια μη ορθή χρήση μπορεί να προδιαθέσουν σε αιμορραγία-αιμάτωμα των φωνητικών χορδών.